Dankzij de Open Monumentendagen worden niet alleen historische gebouwen afgestoft, maar soms ook beroepen uit de vergetelheid gehaald. In het voormalige psychiatrisch ziekenhuis Meer en Berg in Bloemendaal kregen de oud-verpleegkundigen Hans van Klink en Jan Drost de kans te vertellen hoe het er vroeger aan toeging in wat in de volksmond het PZ (Provinciaal Ziekenhuis) heette.
Sinds 2019 biedt de gerenoveerde psychiatrische inrichting plek aan 35 woningen in het duurdere segment. Ze worden bewoond door gezinnen die bewust hebben gekozen voor de historie van deze omgeving.
Hockey
Als Drost en Van Klink hun verhaal houden, waarbij een groepje bewoners aanwezig is, staan meisjes in sportkleding op het punt naar de hockey te gaan, of komen net terug van hun wedstrijd in het shirt van Bloemendaal of, nóg dichterbij, HBS. "Een heerlijke plek om te wonen", zegt Heleen van Offenbeek, die hier zeven jaar geleden met haar gezin is neergestreken.
Voor het geld dat ze hier hebben betaald, hadden ze een vrijstaande woning kunnen kopen. Maar ze hechten aan het wonen in een buurtje. Het gaat te ver om van een hofjessfeer te spreken, maar het komt wel in de buurt. Heleen: "We weten graag wie onze buren zijn, we helpen elkaar en er zijn veel momenten dat we als buren samenkomen.''
Verpleegkundige
Het stemt Jan Drost vrolijk dat de mensen hier met plezier wonen. Het deed hem ook pijn dat het ziekenhuis, waar hij in 1973 met de opleiding tot psychiatrisch verpleegkundige begon, stond te verpauperen. Om 'meer doelgerichte psychiatrische zorg mogelijk te maken' is de plek in de jaren tachtig zijn functie kwijt geraakt.
De patiënten verhuisden naar Amsterdam, begeleid wonen werd hip en de ambulante psychiatrie deed zijn intrede. Het ontmantelde PZ werd het domein van zogeheten urban explorers, mensen die het spannend vinden om door verlaten gebouwen te dwalen en te griezelen bij de gedachte aan de aanwezigheid van dwangbuizen, elektroshocks, koude baden en isoleercellen.
Zelfvoorzienend dorp
Drost, een Rotterdammer, blijft liever met beide benen op de grond, al moet gezegd dat hij vanmiddag zo nu en dan wegdroomt naar de tijd dat hij hier begon, toen geluk nog heel gewoon was. Hij kan zich nauwelijks meer voorstellen dat deze plek in zijn tijd een zelfvoorzienend dorpje was. Behalve 1100 patiënten woonden hier tientallen verplegers intern.
Mini-maatschappij
Ook had Meer en Berg, later verbasterd tot Meerenberg, een eigen technische dienst, brandweer en schoenmakerij. Nóg langer geleden lag hier een smalspoorlijn die de aanvoer van petroleum mogelijk maakte. Drost vat het kernachtig samen: ''Het was een zelfvoorzienende mini-maatschappij.''
Psychiatrisch ziekenhuis 'nabij Santpoort'
Het PZ in Bloemendaal stond vroeger bekend als het psychiatrisch ziekenhuis 'nabij Santpoort.' Jan Drost vindt dat nog steeds een beetje vreemd, want het ziekenhuis heeft niets te maken met Santpoort, dat onderdeel is van de gemeente Velsen. Drost: ''Ik heb wel eens gehoord dat Bloemendaal de naam van haar gemeente liever niet geassocieerd zag met psychiatrische patiënten en dat daarom Santpoort erbij is gehaald. Het is een hardnekkig gerucht. Ik weet niet of het echt waar is.''
Al de voorzieningen waren noodzakelijk om het verblijf van de bewoners zo prettig mogelijk te maken. Sommige patiënten hadden het zó naar hun zin dat ze liever niet naar huis gingen. Ze hadden hun natje, hun droogje en personeel dat nooit te beroerd was met ze te gaan zwemmen.
Zwembad
Behalve de luxe van een amfitheater en een voetbalveld waar de bewoners tegen de verplegers speelden, had het PZ een eigen zwembad. Op dagen met temperaturen als vandaag, was de invulling van de dag niet heel ingewikkeld. Drost: "Het was een kwestie van de handdoek pakken en gaan zwemmen."
Het bassin ligt er nog steeds, maar er wordt al jaren niet meer gezwommen. Het water heeft plaatsgemaakt voor begroeiing en biedt daardoor een onheilspellende aanblik. Er worden vaak filmmakers en fotografen met een sinistere inslag gespot.
Geboeid
Heleen van Offenbeek weet wel van het bestaan, maar moet eerlijk toegeven dat ze er nog niet is geweest. Dat gaat ze in de nabije toekomst zeker doen, want ze is geboeid door de geschiedenis van de plek waar ze woont. "En het leuke is, je leert steeds iets bij over het verleden.''
Sfeer
Het huis waar zijzelf woont deed dienst als vergaderruimte en is daardoor misschien niet directe de meest unieke plek, 'maar het gaat om de sfeer.' Alle authentieke details van het 16.000 vierkante meter grote carré zijn immers bewaard gebleven bij de renovatie. Zodra ze de deur opendoet, komt ze op de enorme gang die zo bepalend is voor dit ziekenhuis. ''Die ademt echt die oude sfeer.'' En als ze via de tuin naar buiten loopt, komt ze de buren tegen met wie ze graag een praatje maakt. "Hoewel de bestemming van deze plek is veranderd, kun je nog steeds van een mini-maatschappij spreken. De cirkel is wat mij betreft rond.''
Drie psychiatrische ziekenhuizen
Noord-Holland kende vroeger drie psychiatrische ziekenhuizen. Behalve in Bloemendaal waren er door de provincie betaalde inrichtingen in Medemblik en in Bakkum, gemeente Castricum. Alleen de laatste, Duin en Bosch, is nog in gebruik, zij het dat het ziekenhuis is geprivatiseerd. Het is tegenwoordig onderdeel van GGD Dijk en Duin. Het Rijksgesticht in Medemblik is al in 1967 gesloten.
Lees ook
Meer nieuws uit Haarlem e.o.?
💬 Blijf op de hoogte via onze Facebookgroep Nieuws uit Haarlem en omgeving.Reageer, discussieer en deel jouw nieuws.
📰 Volg de laatste berichtgeving altijd via NHNieuws.nl/Haarlem.
🔔 Download de appen krijg een meldingbij belangrijk nieuws uit jouw buurt
📧 Stuur ons jouw tips op[emailprotected]
✏️ Tikfout gezien? Laat het ons weten via[emailprotected]
